Vasculaire pijn is pijn die centraal staat in een diverse groep van aandoeningen die allemaal gepaard gaan met een tekort aan bloedtoevoer naar (met name) de ledematen. De aanvoer van het bloed wordt verzorgd door slagaders, de afvoer van het bloed door aders. Als er een afwijking is in de slagaders, zal er in een gedeelte van het lichaam zuurstofgebrek (ischemie) optreden. Dit is vaak zeer pijnlijk, omdat het lichaam een signaal geeft dat er iets ernstigs aan de hand is (namelijk zuurstofgebrek). Vasculaire pijn wordt ook wel ischemische pijn genoemd.
Ischemische pijn kan een chronisch karakter hebben, echter spreken we van kritisch ischemische pijn wanneer er ook in rust pijn optreedt of wanneer het (huid)weefsel al schade heeft ondervonden van het zuurstoftekort. Denk hierbij aan niet of slecht genezende zweren (ulcera) of in ernstigere gevallen necrose/gangreen.
Grofweg zijn de oorzaken van vasculaire pijn opgedeeld in ischemisch vaatlijden en het Syndroom van Raynaud. Het syndroom van Raynaud valt dan ook weer op te delen in een primaire en secundaire vorm. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen bovenstaande oorzaken van vasculaire/ischemische pijn zodat er ook gerichter oorzakelijk behandeld kan worden.
Doorgaans zal een patiënt doorverwezen worden naar de vaatchirurg of vasculair geneeskundige voor verder onderzoek van de bloedvaten. Als er ondanks chirurgische behandeling (of wanneer dit niet mogelijk is of niet gewenst wordt) pijn blijft bestaan of als er geen behandeling mogelijk is, zal een patiënt worden doorverwezen voor pijnbestrijding.
Bij ischemisch vaatlijden, zullen afhankelijk van de ernst van de vernauwing van de slagaders verschillende symptomen optreden. In het begin ervaren patiënten pijn en vermoeidheid, stijfheid, krampen en koude gevoel ter hoogte van de ledematen. Deze gevoelens ontstaan bij lopen en verdwijnen bij stilstaan. Als de bloedvaten ernstiger vernauwd zijn, is er pijn in rust of nachtelijke pijn (die afneemt neemt bij het been laten afhangen) met gevoelsstoornissen in de voeten/benen. Daarnaast kunnen er wonden ontstaan als gevolg van de slechte doorbloeding, die niet goed genezen en afwijkingen in de huid of nagels (kritieke ischemie). Tevens kan er een verkleuring zijn van de huid (blauw of wit). De klachten beginnen in de tenen/voeten, die bij verdere aantasting van de bloedvaten kunnen uitbreiden naar het onderbeen of zelfs het bovenbeen. Over het algemeen ontwikkelen deze klachten zich over een beloop van een aantal maanden tot jaren. Soms kan een slagader ineens dicht zitten en ontstaan bovenstaande klachten in een zeer rap tempo: hevige rust pijn, gevoelsstoornissen, spierzwakte en bleekheid van voet/been.
Een patiënt zal door de pijn beperkingen ervaren in zijn dagelijkse bezigheden en loopafstand. Bij kritieke ischemie kan de nachtrust ernstig verstoord zijn, omdat patiënten soms enkel nog in een stoel kunnen slapen.
Het Syndroom van Raynaud kan worden onderverdeeld in een primaire en secundaire vorm, afhankelijk van welke vorm treedt een ander klachtenpatroon op. De primaire vorm (op zichzelf staande aandoening) heeft vaak een heel mild beloop en komt relatief vaak voor. Bij de secundaire vorm, wat wil zeggen dat de Raynaud een teken is van een onderliggende aandoening, kunnen de bloedvatafwijkingen en bijbehorende symptomen ernstiger zijn. Tevens kunnen bij de secundaire vorm van Raynaud, er nog symptomen optreden passend Over het algemeen hebben deze patiënten pijn ter hoogte van de uiteinden van de ledematen (vingers/tenen), welke vaak gepaard gaat met een witte verkleuring. In een later stadium gaat dit over naar een blauwe verkleuring en uiteindelijk ontstaan wondjes. Bij de secundaire vorm zijn er vaak verwijde bloedvaten in het nagelbed te zien en bij de primaire vorm niet. Vasculaire pijn wordt als een gemengde pijnvorm beschouwd. Door het zuurstoftekort gaan de pijnreceptoren van het perifere weefsel (nociceptoren) veel signalen afgeven. Echter zullen ook de zenuwuiteinden zuurstoftekort ondervinden en zorgen voor zenuwpijnen (neuropatische pijn).
De meest voorkomende oorzaak van ischemisch vaatlijden is het verstopt raken van de slagader als gevolg van aderverkalking. Aderverkalking ontstaat als er vetachtige stoffen in de wanden van de slagaders terecht komen. Doordat er steeds meer vetcellen terecht komen in de vaatwand, kan er in de loop der jaren een vernauwing ontstaan of zelfs een algehele afsluiting van het bloedvat. Aderverkalking is een ouderdomsproces en komt bij bijna iedereen voor. Andere minder vaak voorkomende oorzaken zijn een bloedstolsels (trombose) of druk van buiten het bloedvat door bijvoorbeeld een tumor of vergrote lymfeklieren. Bij een bloedstolsel kan een bloedvat ineens worden afgesloten, wat de symptomen van een acute ischemie tot gevolg heeft. Het beloop van het ontstaan van aderverkalking kan gunstig worden beïnvloed door het voorkomen/behandelen van onderstaande risicofactoren. De primaire vorm van Raynaud heeft geen duidelijk onderliggende oorzaak en heeft vaak een mild beloop. Wel is aangetoond dat de “normale” vernauwing van bloedvaten bij koude wordt versterkt. De secundaire vorm van Raynaud heeft altijd een onderliggende oorzaak, zoals bindweefselziekten, auto-immuun of reumatische aandoeningen, perifere vaataandoeningen (Syndroom van Buerger, trombangitis obliterans), bepaalde chemotherapeutica of een kwaadaardige aandoening.
Ischemisch vaatlijden komt voornamelijk voor bij patiënten ouder dan 55 jaar (ongeveer 7% op 55-jarige leeftijd en boven de 85 jaar 56%). Naast leeftijd zijn er andere risicofactoren voor het krijgen van aderverkalking, zoals: 1) roken; 2) suikerziekte; 3) een hoge bloeddruk; 4) erfelijke factoren; 5) vaatvernauwende medicatie; 6) alcoholgebruik; 7) onvoldoende lichaamsbeweging; 8) overgewicht en 9) een vet voedingspatroon. Duidelijke risicofactoren voor de primaire vorm van Raynaud zijn niet te benoemen. Risicofactoren voor de secundaire vorm zijn deze van de onderliggende aandoening. Zo is bijvoorbeeld het Syndroom van Buerger sterk geassocieerd met roken.
Opties ter behandeling zijn medicatie, epidurale infiltratie, infiltratie van het ganglion stellatum (arm/hand), infiltratie van de lumbale sympathische grensstreng (been/voet), paramedische begeleiding.